TERROR: een ‘battle’ tussen gevoel en verstand

Schuldig? Of onschuldig? Het gegeven: een gekaapt vliegtuig vliegt op een vol voetbalstadion af. Een F16 piloot van de Koninklijke Luchtmacht haalt eigenhandig, zonder bevel, het toestel met 148 mensen aan boord neer om 54.000 man in het stadion te redden. Is hij een held of een moordenaar? Neem plaats in de rechtszaal. Hoor alle feiten. Bepaal uw oordeel. U bent de jury. In het spannende rechtbankdrama TERROR van Senf Theaterpartners & Kik Productions i.s.m. Theater De Meervaart heeft het publiek het recht in handen. De voorstelling is vanaf september te zien in diverse Nederlandse theaters.

TERROR, geschreven door de Duitser Ferdinand von Schirach, is wereldwijd een groot succes. In TERROR met Jeroen Spitzenberger, Johanna ter Steege en Clairy Polak in de Nederlandse hoofdrollen, velt het publiek het finaleoordeel. Overal ter wereld leidt het intrigerende dilemma tot interessante discussies. Jeroen Spitzenberger, die de verdachte speelt: ‘Het is geen doorsnee avondje uit, er wordt echt wat van je verwacht op je vrije avond’.

F16 piloot Lars Koch, een man met onberispelijk blazoen, heeft eigenhandig het besluit genomen om een vliegtuig met 148 gijzelaars aan boord neer te halen, ten gunste van 54.000 voetbalstadionbezoekers. Een helder besluit, zonder een spoor van twijfel. Toch klaagt de officier van justitie hem aan voor moord. Hoe kan dat? Johanna ter Steege, die de officier van justitie speelt: ‘TERROR doet echt een beroep op je moraal, je geweten, je rechtsgevoel. De  F16 piloot kreeg geen bevel tot schieten, hij besloot zelfstandig om het vliegtuig neer te halen. Daarmee redde hij de levens van 54.000 mensen. Hoe kan hij dan schuldig zijn aan moord? De wedervraag is: mag je het ene leven wel tegen het andere wegstrepen?’

Duivelse kwesties
Regisseur Peter de Baan noemt TERROR geen doorsnee toneelstuk. “Toen ik de tekst las was ik er direct van overtuigd: dit moeten we ook in Nederland laten zien want dit is een fantastische manier om theater met maatschappelijke thema’s te combineren en het publiek echt over dit soort duivelse morele kwesties te laten nadenken. Zo doet theater iets waarvoor het al door de Oude Grieken gemaakt is: mensen laten reflecteren op hun handelen. En wat ik fantastisch vind is dat je je in beide kanten van het verhaal kunt verplaatsen: van de piloot die heel veel mensen heeft willen redden en van de officier van justitie die betoogt ‘dat het ene leven niet minder waard is dan het andere. Dat kwantiteit geen rol mag spelen.’

Gevoel en verstand
In TERROR staan begrippen als moraal en geweten centraal. Dit zijn echter onduidelijke definities, die in elke situatie weer een andere betekenis krijgen. Daarom bestaat er de wet, die bepaalt wat wel en niet geoorloofd is. Maar wellicht zijn er situaties denkbaar waarin de wet niet voldoende antwoorden biedt? Het voorleggen van dit soort kwesties aan het theaterpubliek, is voor regisseur De Baan een noodzaak. Het onderwerp van TERROR noemt hij weliswaar actueel, aangezien we nu veel te maken hebben met terrorisme, maar in feite is dit een universeel toneelstuk, dat het thema terreur overstijgt. De Baan: ‘TERROR verdiept de actualiteit. We hebben het in deze tijd heel erg nodig om over dit soort morele thema’s na te denken. Als er weer eens een aanslag is geweest, laait de roep om maatregelen die in strijd zijn met de wetgeving, vaak weer op. En terecht: wie wil niet alles doen om zijn land en mensen te verdedigen?’

Maar je kunt je ook de vraag stellen of die wetten niet te allen tijde gerespecteerd moeten worden. Johanna ter Steege: “We leven in een tijd waarin we heel vaak worstelen met moraal, geweten en recht. Ik bedoel, ieder mens heeft recht op leven, dat is simpel. Maar bijvoorbeeld in de vluchtelingenkwestie zeggen we toch: “nu is het wel vol hier”. Waar blijft dan het recht?’ Peter de Baan vindt: je hoeft geen antwoord te hebben, als je maar blijft nadenken. Het stuk zit perfect in elkaar, zegt hij. “TERROR laat je met alle partijen meeleven in een echte ‘battle’ tussen gevoel en verstand. Je moet als toeschouwer zelf, in je eigen hoofd, aan de slag.”

Gedachtenexperiment
Journaliste en presentator Clairy Polak werd gevraagd voor de rol van rechter, waar ze volgens De Baan geknipt voor is: ze kan als interviewster goed luisteren en blijft tegelijkertijd op gepaste afstand. Polak: “Ik heb nog nooit op het toneel gestaan, maar toen ik gevraagd werd om mee te doen aan TERROR, heb ik vrij snel ja gezegd. De reden daarvoor was eigenlijk gewoon omdat het ik het een prachtig stuk vind. Het is een belangrijk thema dat raakt aan allerlei actuele en aansprekende vraagstukken. Onder het mom van veiligheid wordt momenteel makkelijker omgegaan met morele waarden dan vroeger.’ Na afloop van de voorstelling leidt Polak een nagesprek met publiek en spelers. Polak: ‘Dat lijkt me spannend: gaan mensen met elkaar in gesprek over waarom ze voor schuldig of onschuldig hebben gekozen? Wat heeft voor hen de doorslag gegeven?’

Ook Spitzenberger is enorm benieuwd naar hoe de toeschouwers TERROR ervaren. “Het is twee uur lang luisteren, denken, voelen, je oordeel herzien. Het is een spel van twijfel toelaten, argumenten op je laten inwerken, toegeven dat je iets niet weet, van koers veranderen. Ik hoop dat mensen zich in hun rol van jury willen inleven, en dat ze samen met ons deze denkexercitie aangaan.’

‘Terror’ is te zien op vrijdag 20 oktober in Rabo Theater De Meenthe, aanvang 20.00 uur.

Foto: Corbino